Τέτοιες μέρες, πριν από 172 χρόνια (στις 19 Δεκεμβρίου του 1843), κυκλοφορούσε ένα από τα ωραιότερα, διαχρονικότερα και πιο διδακτικά διηγήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το “A Christmas Carol” (“Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα”) του Τσαρλς Ντίκενς. Το βιβλίο πούλησε 6000 αντίτυπα μέσα σε μία μόλις εβδομάδα, αριθμός ασύλληπτος για εκείνη την εποχή! Τα έσοδα του συγγραφέα ήταν ωστόσο ελάχιστα, καθώς με δικά του έξοδα τύπωσε πολυτελή έκδοση, ενώ η τιμή πώλησης του βιβλίου ήταν σχετικά χαμηλή ώστε η αγορά του να είναι προσιτή από όλους.

Ήρωας του παραμυθιού (επί της ουσίας για τέτοιο πρόκειται) είναι ο Εμπενίζερ Σκρούτζ, ένας ηλικιωμένος επιχειρηματίας που ζει στο Λονδίνο και έχει αφιερώσει τη ζωή του στη συσσώρευση πλούτου. Οι χαρακτηρισμοί που τον συνοδεύουν είναι ενδεικτικοί της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του… Φιλάργυρος, τσιγκούνης, σπαγκοραμμένος, μίζερος, μονόχνοτος, άκαρδος, στριμμένος, άκαμπτος, σκληρός, άσπλαχνος, εγωιστής… Ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του ευφυή και θεωρεί ανόητους και αφελείς όσους γιορτάζουν τα Χριστούγεννα, ξοδεύοντας παράλληλα χρήματα. Εν μέρει ίσως έχει δίκιο, αφού πολλοί εμπορεύονται την επέτειο της γέννησης του Χριστού, αναδεικνύοντάς την σε μέρα ατελείωτου φαγοποτιού και ανταλλαγής ακριβών δώρων, προωθώντας τον υπερκαταναλωτισμό. Το πρόβλημα ωστόσο στη δική του λογική δεν είναι η διάβρωση του νοήματος της γιορτής, αλλά οι οικονομικές απώλειες. Για τον Σκρούτζ τα Χριστούγεννα αποτελούν μια μέρα αδικίας για τους εργοδότες, καθώς, ελέω της αργίας, οι υπάλληλοι πληρώνονται κανονικά, χωρίς να εργάζονται. “Γίνομαι κατά μια μέρα μεγαλύτερος, αλλά ούτε κατά μια πένα πλουσιότερος”, έλεγε χαρακτηριστικά…

Το διήγημα εκτυλίσσεται παραμονή Χριστουγέννων. Ο Σκρούτζ επιστρέφει στο παγωμένο του σπίτι έπειτα από μια ακόμα κουραστική μέρα στη δουλειά, αρνούμενος να συμμετέχει σε οτιδήποτε έχει σχέση με μια γιορτή που ο ίδιος θεωρεί “σαχλαμάρα”. Την ώρα που τρώει το βραδινό χυλό του και λίγο πριν κοιμηθεί, τον επισκέπτεται το πνεύμα του  Τζέικομπ Μάρλεϋ, του συνεταίρου του που είχε πεθάνει 7 χρόνια πριν. Ο Μάρλεϋ ήταν ένας άνθρωπος που έμοιαζε πολύ στον Σκρούτζ.  Άριστος επιχειρηματίας αλλά συναισθηματικά “πτωχός”. Πλέον ήταν ένα φάντασμα που κουβαλούσε τις αλυσίδες των εν ζωή πράξεών του, βαριές και ασήκωτες αλυσίδες που είχαν τυλίξει την ψυχή του. “Τις έφτιαξα μόνος μου, κρίκο-κρίκο, όσο ζούσα” απάντησε στον Σκρούτζ όταν εκείνος τον ρώτησε γι αυτές…

Ο Μπομπ Κράτσιτ, υπάλληλος του Σκρούτζ, είναι ένας πολύτεκνος άνδρας, ο οποίος ζει την οικογένεια του με τον πενιχρό μισθό του εργοδότη του. Το ένα από τα έξι παιδιά του, ο μικρός Τιμ, πάσχει από σοβαρή σωματική νόσο που του προκαλεί κινητικές δυσκολίες και σταδιακά τον οδηγεί στο θάνατο. Τα οικονομικά της οικογένειας δεν επαρκούν για τη θεραπεία του. Ο υπερήφανος πατέρας δεν έχει συζητήσει ποτέ το πρόβλημα με τον Σκρούτζ, ενώ εκείνος, αν και έχει δει το παιδί να περπατά με τη βοήθεια πατερίτσας, δεν έχει ενδιαφερθεί ποτέ να ρωτήσει σχετικά με αυτό. Την ημέρα των Χριστουγέννων το γεύμα της οικογένειας είναι λιτό, ωστόσο τα όμορφα συναισθήματα ξεχειλίζουν. Στο σπιτικό ρέουν χαρά και αγάπη και η μικρή, γεμιστή με λαχανικά, χήνα φτάνει για όλους. Στη συγκινητικότερη ίσως στιγμή του διηγήματος ο Μπομπ Κράτσιτ σηκώνει το ποτήρι του ψηλά και κάνει την καθιερωμένη πρόποση… “Στην υγεία του κύριου Σκρούτζ, του ανθρώπου χάρη στον οποίο μπορούμε σήμερα να πραγματοποιούμε αυτή τη γιορτή”!! Η αντίδραση της συζύγου του είναι άμεση. Πως είναι δυνατό να τους ζητά να πιούν στην υγεία ενός τόσο σκληρού και άκαρδου ανθρώπου που καταδικάζει την οικογένεια τους στη φτώχεια και το ένα τους παιδί στο θάνατο… “Αγάπη μου”, της λέει ενοχλημένος εκείνος, “είναι Χριστούγεννα… Δείξε λίγη ευσπλαχνία”!!

Η χρήση τέτοιων ιστοριών είναι πολύτιμη στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία… Συχνά αποτελούν το έναυσμα ώστε οι θεραπευόμενοι να αρχίσουν να μεταβάλλουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και κατανοούν την πραγματικότητα, να αναδομούν τον τρόπο σκέψης τους, να βιώνουν και να μοιράζονται θετικά συναισθήματα και να τροποποιούν τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές τους με λειτουργικές…

Οι ινδιάνοι λένε ότι μέσα στους ανθρώπους ζουν και διαρκώς μάχονται δύο λύκοι, ένας μαύρος και ένας λευκός… Ο μαύρος λύκος συμβολίζει το θυμό, το φθόνο, το μίσος, την ιδιοτέλεια, την εχθρότητα… Ό,τι και οι βαριές και ασήκωτες αλυσίδες του Τζέικομπ Μάρλεϋ… Ο λευκός λύκος συμβολίζει την αγάπη, την αποδοχή, την καλοσύνη, τον αλτρουισμό, τη γενναιοδωρία… Θα μπορούσε να είναι ο “λύκος των Χριστουγέννων”, σε αντιστοιχία με το πνεύμα των Χριστουγέννων που διδάσκει με την πρόποσή του ο Μπομπ Κράτσιτ στα παιδιά του… Εξάλλου το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν αντιπροσωπεύει τίποτε άλλο παρά όλα όσα μαθαίνουμε (ή θα έπρεπε να μαθαίνουμε) όταν είμαστε παιδιά… Να παίζουμε τίμια… Να μην κάνουμε ζαβολιές… Να μη μαλώνουμε… Να σεβόμαστε… Να μοιραζόμαστε… Να ζητάμε συγνώμη… Να λέμε ευχαριστώ…

Έχει ειπωθεί ότι ο Τσαρλς Ντίκενς ανακάλυψε τα Χριστούγεννα… Υπό την έννοια ότι τα νοηματοδότησε εκ νέου, μέσα από το αριστουργηματικό διήγημά του, κατά το οποίο ο υλιστής Σκρούτζ, δεχόμενος την επίσκεψη τριών πνευμάτων (των παρελθόντων, των παρόντων και των μελλοντικών Χριστουγέννων) μεταλλάσσεται σε φιλάνθρωπο ευεργέτη, πετώντας από πάνω του τις αλυσίδες της μιζέριας με τις οποίες δενόταν καθημερινά ολοένα και περισσότερο… Ο Σκρούτζ βίωνε πλέον αυτό που θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της ευτυχίας για κάθε άνθρωπο… Να παίρνει χαρά από το να δίνει χαρά!!

Υγ. “Παππού”, ρώτησε κάποτε ένας μικρός ινδιάνος τον παππού του, ο οποίος είχε μαζέψει τα εγγόνια του γύρω από τη φωτιά και τους μιλούσε για τη μάχη του μαύρου και του λευκού λύκου… “Και ποιος λύκος κερδίζει τελικά”;

“Εκείνος τον οποίο ταΐζουμε περισσότερο παιδί μου… Εκείνος τον οποίο ταΐζουμε περισσότερο”… απάντησε ο σοφός ινδιάνος…

Σταυριανάκος Κυριάκος

Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής