Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι ίσως η πιο παράδοξη ανθρώπινη επιλογή και συμπεριφορά. Πρόκειται για μια πράξη η οποία θεωρείται προϊόν πολύπλοκων νοητικών και συναισθηματικών διεργασιών και αποτελεί αντικείμενο μελέτης πολλαπλών επιστημονικών, και όχι μόνο, πεδίων, όπως η ιατρική, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η νομική, η θεολογία και η φιλοσοφία. Η αυτοκτονικότητα είναι επίσης ένα φαινόμενο διαχρονικό και παγκόσμιο, αν και επιμέρους στοιχεία μπορεί να διαφοροποιούνται από εποχή σε εποχή και από πολιτισμό σε πολιτισμό.
Καθολικά αποδεκτοί ορισμοί για την αυτοκτονικότητα δεν υπάρχουν, καθώς πρόκειται για ένα πολυδιάστατο φαινόμενο με ποικίλες συνιστώσες που επιδέχεται πολλαπλών ερμηνειών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι συνήθως χρησιμοποιούμενοι ορισμοί οι οποίοι είναι οι εξής:
• Αυτοκτονία: η εκούσια και με πρόθεση (σαφή ή συγκαλυμμένη) αφαίρεση από ένα άτομο της ίδιας του της ζωής.
• Απόπειρα αυτοκτονίας: η μη μοιραία για τη ζωή του ατόμου αυτοβλαπτική συμπεριφορά με πρόθεση (σαφή ή συγκαλυμμένη) να τερματίσει τη ζωή του.
• Αυτοκτονικός ιδεασμός: σκέψεις του ατόμου για αυτοκτονική συμπεριφορά, η συχνότητα και η σοβαρότητα των οποίων μπορεί να ποικίλουν.
• Αυτοκτονική πρόθεση: η υποκειμενική επιθυμία και προσδοκία του ατόμου η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά να οδηγήσει σε θάνατο
Σημειώνεται ότι αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι οι όροι “αυτοκτονία” και “απόπειρα αυτοκτονίας” είναι σωστότερο να ορίζονται περιγραφικά και να μην περιλαμβάνουν την έννοια της πρόθεσης, η οποία δεν είναι αυτονόητα ο θάνατος. Πράγματι οι περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας πραγματοποιούνται υπό την επίδραση άλλων κινήτρων όπως η έκκληση σε βοήθεια, ο χειρισμός, η τιμωρία, η εκδίκηση ή η προσέλκυση της προσοχής ενώ οι παρορμητικές απόπειρες συχνά δεν συνοδεύονται από συνειδητή επιθυμία θανάτου αλλά περισσότερο από μια ανάγκη του ατόμου να ανακουφιστεί από τον ψυχικό πόνο που βιώνει. Είναι χαρακτηριστικός ο ορισμός που πρότεινε για την απόπειρα αυτοκτονίας ο Π.Ο.Υ. (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) το 1986: “πράξη χωρίς θανατηφόρο αποτέλεσμα, κατά την οποία το άτομο εμφανίζει μια μη συνήθη συμπεριφορά χωρίς την παρέμβαση άλλων, η οποία χαρακτηρίζεται από αυτοτραυματισμό ή αυτοδηλητηρίαση και έχει ως στόχο την επίτευξη αλλαγών που το άτομο επιθυμεί μέσω των πραγματικών ή των αναμενόμενων σωματικών επιπτώσεων”. Αξίζει επιπλέον να τονιστεί ότι ακόμα και η αυτοκτονία δεν εμπεριέχει πάντα γνήσια αυτοκτονική πρόθεση αφού συμβαίνει, σε σπάνιες έστω περιπτώσεις, άτομα τα οποία εκδηλώνουν αυτοκαταστροφική συμπεριφορά δίχως επιθυμία θανάτου, εν τέλει να καταλήγουν, εξαιτίας λαθών στο σχεδιασμό ή στην εκτέλεση της απόπειρας.
Οι περισσότεροι μελετητές παρομοιάζουν την αυτοκτονική συμπεριφορά με μια πυραμίδα. Βάση της αποτελούν οι φευγαλέες ευχές ή ιδέες θανάτου, που περιστασιακά και υπό συνθήκες μπορεί να εμφανίζονται σε σημαντικό ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Πλήθος παραγόντων, όπως η προσωπικότητα, οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις, το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο και η παρουσία μείζονος ψυχοπαθολογίας είναι πιθανό να πυροδοτήσουν σοβαρή σε ένταση και διάρκεια αυτοκτονικότητα, που μπορεί να εκδηλωθεί με επαναλαμβανόμενες σκέψεις τερματισμού της ζωής, σύλληψη και κατάστρωση σχεδίου απόπειρας αυτοκτονίας και εν τέλει απόπειρα αυτοκτονίας. Η αυτοκτονία αποτελεί συνεπώς την κορυφή της πυραμίδας ή όπως συχνά αναφέρεται την “κορυφή του παγόβουνου”, υπό την έννοια ότι οι διεργασίες που προηγούνται της τελικής πράξης αρκετές φορές δεν γίνονται αντιληπτές ή υποαξιολογούνται από το περιβάλλον του  ασθενη.

Σήμερα υπολογίζεται ότι πραγματοποιούνται περίπου 1.000.000 αυτοκτονίες ετησίως (1 αυτοκτονία κάθε 30 δευτερόλεπτα). Εκτιμάται ότι ο αριθμός των αποπειρών αυτοκτονίας είναι εικοσαπλάσιος (40 απόπειρες αυτοκτονίας ανά λεπτό). Συχνότερη μέθοδος απόπειρας αυτοκτονίας είναι η φαρμακευτική αυτοδηλητηρίαση ενώ συχνότερη μέθοδος αυτοκτονίας είναι ο απαγχονισμός. Οι γυναίκες παρουσιάζουν συχνότερα αυτοκτονική συμπεριφορά, ωστόσο τα ποσοστά αυτοκτονίας είναι υψηλότερα στους άνδρες.

Η αυτοκτονικότητα είναι στενά συνδεδεμένη με την ψυχική νόσο. Μελέτες που έχουν διεξαχθεί με τη μέθοδο της ψυχολογικής αυτοψίας έχουν δείξει ότι οι αυτόχειρες πάσχουν από μία τουλάχιστον ψυχιατρική διαταραχή κατά τη χρονική περίοδο της αυτοκτονίας, σε ποσοστό που αγγίζει το 90%. Η ψυχιατρική διαταραχή που κυρίως συσχετίζεται με την αυτοκτονικότητα είναι η κατάθλιψη. Υπολογίζεται ότι το 50% των ατόμων που αυτοκτονούν πάσχουν από κατάθλιψη και ότι το 15% των καταθλιπτικών ασθενών αυτοκτονούν. Επιπλέον εκτιμάται ότι η θνησιμότητα από αυτοκτονία κατά τη διάρκεια της ζωής, σε άτομα με ιστορικό νοσηλείας σε ψυχιατρική μονάδα, είναι περίπου 20% για τους ασθενείς με διπολική διαταραχή, 15% για τους ασθενείς με οριακή ή αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας και 10% για τους ασθενείς με σχιζοφρένεια. Η εξάρτηση από το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο αυτοκτονικής συμπεριφοράς, ιδίως όταν συνυπάρχει κατάθλιψη, ενώ το ποσοστό αυτοκτονιών στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών (κυρίως ηρωίνης) είναι 20 φορές υψηλότερο, σε σχέση με εκείνο του γενικού πληθυσμού.

Σταυριανάκος Κυριάκος
Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής